Als Susanne op 18-jarige leeftijd in zorg komt bij Rianne, vertelt ze dat ze op 6-jarige leeftijd is onderzocht door Adriaan. Hij heeft destijds aangegeven dat haar informatieverwerking anders verloopt dan die van de meeste kinderen én daar een naam aan gegeven: een kinderpsychiatrische classificatie aan verbonden. Als Susanne twaalf jaar later bij Rianne komt wil ze onder meer graag weten in hoeverre zij nou werkelijk verschilt van leeftijdgenoten. (Rianne verricht verklarende diagnostiek bij haar, waarna er behandeling bestaande uit individuele therapie en systeemtherapie wordt aangeboden.)

In hun presentatie vertellen Rianne en Adriaan over hoe ze in 2023 samen met Susanne en haar ouders op de diagnostiek en behandeling hebben teruggekeken. Hoe hebben Susanne en haar ouders de diagnostiek, de ADHD-classificatie en de behandeling beleefd? Welke betekenis en invloed hebben de ADHD-classificatie op het zelfbeeld en de ontwikkeling van Susanne’s identiteit gehad?  Rianne en Adriaan zullen tevens ingaan op hoe zij daar samen over nagedacht hebben en hoe zij op hun traject met Susanne en haar ouders terugkijken.

Een artikel dat Rianne en Adriaan over hun werk met Susanne en haar ouders hebben geschreven is eerder dit jaar zowel in Kind & Adolescent Praktijk als in GZ-Psychologie verschenen.

Kritiek op stoornisdenken in de psychiatrie is zeker niet nieuw. Juist omdat deze kritiek al lang bestaat en toch maar moeizaam haar weg vindt naar een andere professionele praktijk, heeft Branko van Hulst – samen met collega’s – een nieuw term geïntroduceerd: stoornisme. We denken over psychisch lijden, onbedoeld en onbewust, veelal in termen van stoornissen van individuen. Hierdoor verwaarlozen we structureel de context van psychische problemen, maar paradoxaal genoeg ook het persoonlijke verhaal.

In zijn presentatie schetst Branko van Hulst eerst kort de probleemstelling, waarna we aan de slag gaan met aanknopingspunten voor verandering. Uiteindelijk zoeken we naar ruimte in ons denken en handelen, ruimte die recht doet aan de complexiteit, gelaagdheid en contextgebondenheid van psychisch problemen bij kinderen en jongeren.

De adolescentie is een kwetsbare en tegelijk ook kansrijke levensfase. Zorgvuldige diagnostiek en indicatiestelling zijn van belang vanwege de identiteitsformatie als kern-ontwikkelingstaak, de mogelijkheden van vroegtijdige interventie en het kunnen beperken van de gevolgen van psychische aandoeningen. Tegelijkertijd is het belangrijk om alert te zijn op ‘overdiagnostiek’, de formatie van een ziekte-identiteit en de rol die de maatschappelijke context speelt in het vormen van de persoonlijkheidsontwikkeling.

Tijdens haar lezing zal Nagila Koster een ontwikkelingssensitief model presenteren. Dit model heeft naast het in kaart brengen van de symptomen, aandacht voor adaptief functioneren, dispositionele trekken, de karakteristieke manier van omgaan met uitdagingen en tegenslagen in het leven en de betekenisverlening hiervan in de vorm van het persoonlijk narratief. Dit narratief zal in het bijzonder centraal staan, zowel als reden van kwetsbaarheid, als ook als bron van veerkracht. 

De afgelopen decennia aan onderzoek hebben niet opgeleverd wat men had gehoopt: één eenduidige oorzaak van psychische aandoeningen. Natuurlijk zijn er factoren die bepaalde jongeren kwetsbaar maken voor het ontwikkelen van psychische problematiek, denk aan de gevolgen van de corona-pandemie. Het is alleen onvoldoende aangetoond dat dergelijke factoren ook volledig kunnen verklaren waarom een jongere psychische problemen krijgt. De hamvraag is dan: hoe ontstaat een psychische aandoening mogelijk dan wel?

De netwerkbenadering beantwoordt die vraag als volgt: symptomen van bijvoorbeeld depressie kunnen elkaar – onder invloed van bijvoorbeeld externe prestatiedruk – ‘aansteken’ zodat bijvoorbeeld slecht slapen leidt tot vermoeidheid; die vermoeidheid resulteert in concentratieproblemen en verminderde schoolprestaties; met als gevolg een sombere stemming en schuldgevoelens. Deze symptomen en allerlei beïnvloedende factoren vormen zogezegd een netwerk. Deze netwerken kunnen er per persoon heel anders uit zien en laten daarmee ruimte voor het individuele verhaal van de jongere.

Het netwerk en bijbehorende kwetsbaarheden leren kennen, is dan ook vanuit de netwerkbenadering een belangrijke taak bij het diagnosticeren en behandelen van jongeren. 

Ouders, leraren en leerlingen vragen zich vaak af of er sprake is van een bepaald label en zien de bevestiging van deze vraag als een waardevol antwoord. Dit is echter helaas zelden het geval. Een label is snel geplakt, maar moeilijk te verwijderen. Vaak erkenning op korte termijn en ellende op lange termijn. Daarom is het motto van de presentatie van Noëlle Pameijer: aanzienlijk minder labels, zonder het kind met het badwater weg te gooien. Ofwel ‘geen label, tenzij…’

Hoe weeg je samen met kinderen en jeugdigen, ouders en leraren de vele nadelen af tegen de mogelijke voordelen? Hoe buig je een vraag naar ADHD, ASS, ODD, lage intelligentie, dyslexie of dyscalculie om naar de vraag wat het kind nodig heeft? Hoe bespreek je de rol van de context met betrokkenen? Hoe voorkom je als professional bij te dragen aan ‘child-blaming’? Welke praktische visualisaties helpen hierbij? Deze vragen komen – geïllustreerd met praktijkvoorbeelden – aan bod in haar lezing.